BEGINSITUATIE JONGEREN

• Klimaatverandering en de transitie naar een duurzamer levensstijl zijn urgente thema’s in het maatschappelijk discours. Nieuwsberichten over opwarming van de aarde, bosbranden, overstromingen en extreme droogte, uitsterving van diersoorten, vervuiling komen regelmatig voorbij. Op politiek niveau worden er afspraken gemaakt. Als we spreken over de ecologische crisis, dan hebben we het over ‘alle problemen rond het opraken van hulpbronnen, uitsterven van soorten, toenemen van vervuiling, klimaatverandering, bevolkingstoename en overconsumptie’.[1] De draagkracht van de aarde wordt overschreden en dit heeft gevolgen. Sommige verliezen in de biodiversiteit zijn definitief. De armsten in de wereld hebben het meest te lijden onder de klimaatproblemen.
• Recent onderzoek[2] onder kerkelijke jongeren tussen de 15 en de 25 jaar laat zien dat jongeren zich zorgen maken over het klimaat. 35% maakt zich een beetje zorgen en 49% maakt zich grote zorgen. Ze zijn bang voor de gevolgen in de vorm van met name overstromingen, bosbranden en droogte.
• Opvallend is de rol die het geloof speelt in deze zorg. Een ruime meerderheid van de jongeren vindt dat christenen in actie moeten komen tegen klimaatverandering (66%), put hoop uit het geloof als het gaat om de toekomst van de wereld (67%) en voelt zich door het geloof aangesproken om op te staan tegen onrecht (70%). Tegelijk zijn jongeren er niet van overtuigd dat het een belangrijk thema is binnen de kerk en ervaren ze daar weinig inspiratie op dit gebied. Die vinden ze vooral bij vrienden, ouders en familie, leraren op school en klimaatactivisten zoals Greta Thunberg.
• Jongeren blijken er volgens dit onderzoek naar te verlangen dat de kerk vaker en praktischer (s)preekt over klimaatverandering en milieuvervuiling. Het schetsen van een realistisch beeld van de situatie en de gevolgen van keuzes en praktische tips daarbij vinden zij belangrijk, evenals het samen bidden voor de wereld. Daarnaast hebben zij er behoefte aan dat er hoop geboden wordt voor de toekomst van de wereld.
• Praktisch gezien houden zij het meest rekening met klimaatverandering door hergebruik van spullen en minder plastic te gebruiken, het minst door hun mening  te delen op sociale media. Hierin kan meespelen dat wanneer zij er actief iets over uitdragen ze al snel worden weggezet als ‘aandachtstrekker’ of ‘klimaatwappie’. Er komen dan vaak reacties van cynisme en ‘het helpt toch niet’. Het lijkt erop dat er een kloof bestaat tussen jongeren die actief en bewust duurzame keuzes (willen) maken en jongeren die vasthouden aan hun consumentistische levensstijl of dat nu is vanuit onverschilligheid of cynisme.
• Ook uit andere onderzoeken blijkt dat mensen het belang van een verandering van levensstijl wel kunnen zien, maar dat het moeilijk is dit in de praktijk te brengen. Niet voor niets spreekt paus Fransiscus in de encycliek Laudato si’ dan ook van de noodzaak van ‘ecologische bekering’. Die gaat dieper dan alleen een gedragsverandering, maar omvat ook een verandering van innerlijke houding en verbondenheid met de niet-menselijke natuur, ten diepste ook met God zelf als Schepper en Verlosser.
• Waar onverschilligheid het ene uiterste is, is er ook een ander uiterste: klimaatstress. Jongeren kunnen mentale klachten ontwikkelen door de zorgen die zij zich maken over het klimaat en eindeloze schuldgevoelens hebben. Klimaatactivisme kan ook religieuze trekken aannemen. 
• Het dus de uitdaging van deze les om enerzijds recht te doen aan het feit dat de thema’s duurzaamheid en klimaatverandering nog altijd veel te vaak worden losgemaakt van het geloof en tegelijk een hoopvol en vreugdevol perspectief te bieden om daarmee om te gaan.

DOELSTELLINGEN

• Jongeren krijgen een gelovig perspectief op klimaatverandering aangereikt waarin hoop en vertrouwen centraal staan.
• Ze weten zich vandaaruit in beweging gezet om hun verantwoordelijkheid te nemen met het oog op zorg voor de schepping.

DIDACTISCHE AANWIJZINGEN

• Houd rekening met verschillen in hoe de jongeren met de klimaatproblematiek omgaan (zie beginsituatie). Er zullen jongeren zijn die het niks kan schelen en jongeren die zich er wel mee bezig houden maar dat haast niet durven zeggen. Al bij de introductie is het belangrijk om een sfeer te scheppen waarin jongeren naar elkaar luisteren en wat iemand wel of niet doet of vindt niet meteen veroordelen. Wat beweegt jou om hiermee bezig te zijn, wat raakt je? Of: waar zitten je weerstanden als het over dit onderwerp gaat?
• Het is ook goed om te laten zien wat dit onderwerp met uzelf doet, waar u wellicht vragen over heeft. U hoeft zeker niet degene te zijn die antwoord heeft op de klimaatproblemen en morele dilemma’s. Wel kan het jongeren helpen en inspireren als u laat zien hoe u daar zelf mee omgaat en hoe dit voor u verbonden is met het geloof. Aan zulke mensen hebben jongeren behoefte!
• Daarnaast is deze les een gelegenheid om te laten zien dat je ook ‘gewoon’ kunt leven met aandacht voor Gods schepping zonder een ‘klimaatgekkie’ te zijn.

• Doel van deze introductie is de houding van de jongeren ten opzichte van klimaatproblemen en een duurzame levensstijl te peilen.
• Laat de jongeren bij elke stelling een cijfer omcirkelen (1 = helemaal niet, 10 = helemaal wel). Eventueel maakt u een lijn in de ruimte waarbij het ene uiterste 1 voorstelt en het andere uiterste 10, en vraagt u de jongeren te gaan staan bij de positie die het meeste bij hen past.
• Laat de jongeren vervolgens verwoorden wat maakt dat ze deze positie gekozen hebben. Laat hen elkaar daar ook bij bevragen (zie onder ‘Didactische aanwijzingen’).
• Doorvragen kan bijvoorbeeld met de volgende vragen: waar loop je tegenaan? Wat vind je lastig? Wat is mooi? Wie of wat inspireert jou?
• De laatste stelling vraagt expliciet naar de verbinding met het geloof. Hier hebben de jongeren wellicht ook al over nagedacht aan de hand van de voorvraag. U kunt deze erbij betrekken. Verken met elkaar welke verbindingen ze zien tussen de ecologische problematiek en het christelijk geloof, of waarin juist niet.

• Een opvallend gegeven uit het onder de beginsituatie genoemde onderzoek is dat bijna driekwart van de jongeren zegt te willen bidden voor klimaatverandering, maar dat slechts 36 procent dat op dat moment ook had gedaan. Deze bijbelstudie steekt in bij het gebed. Dat is een bewuste keuze. Gesprekken over deze thematiek kunnen snel de kant opgaan van praktische dilemma’s en tips. In dit bijbelgedeelte is de praktische kant (bekering) nauw verbonden met de binnenkant (hoe verhoud ik me tot God). Onze verhouding met de schepping raakt ook onze verhouding tot God!
• Om dat goed te begrijpen is het belangrijk om te zien hoe centraal het thema ‘het land’ staat in de Bijbel. Alleen al dat mensen gemaakt zijn uit stof (Gen. 2:7) geeft ons een zekere verwantschap met de grond zelf. God heeft ons gemaakt als relationele wezens om in een bepaalde context te leven. Dat is dan ook de plaats waar we de relatie met God beleven. Een boek als Deuteronomium laat zien dat land het terrein is waar Gods zegen of vloek gestalte krijgt. Het land kan dan ook gezien worden als geestelijke barometer – zo spreken ook de profeten erover (bijv. Hos. 4:1-3, Jer. 12:4).
• Het stukje uit 2 Kronieken 7 laat zien dat de ecologische crisis ook een morele én geestelijke crisis is. De hele schepping lijdt mee aan de menselijke zonde (Gen. 3:17, Rom. 8:20-23). In zoiets als overconsumptie wordt dit concreet. Opmerkelijk is ook dat de tekst ecologische rampen samen met besmettelijke ziektes noemt. Dat is voor ons hoogst actueel. Ook hedendaagse wetenschappers zien een verband tussen die twee. De oorsprong van virussen zoals het coronavirus ligt bij (meest wilde) dieren. Voor deze dieren zijn de ziektekiemen niet schadelijk. Wanneer hun leefgebied door ontbossing en het uitbreiden van steden en industrie echter verkleind wordt en zij intensiever in contact komen met mensen, krijgen de ziektekiemen de gelegenheid zich aan te passen aan menselijke lichamen en in dodelijke ziekteverwekkers te veranderen.[1] Zo is duidelijk dat zowel ecologische rampen als epidemieën dezelfde oorzaak kennen: menselijke overheersing van de schepping en de gerichtheid op economische groei. Zie voor de geestelijke wortels hiervan het idee van ecologische bekering onder ‘Inhoud’.
• Dit bijbelgedeelte zegt dat de weg uit ecologische problemen niet primair tot stand komt door klimaatafspraken, recyclen, minderen et cetera, maar door berouw en terugkeer tot God. Die terugkeer tot God gaat vervolgens wel samen met bekering van het leven. In deze weg van terugkeer belooft God het land te genezen. Het land moet hier worden opgevat in de geografische, ecologische zin. Dus het gaat echt over het concreet afwenden van problemen als droogte, ziekte en mislukte oogsten.
• Natuurlijk kan hier het gevaar dreigen van een eco-welvaartsevangelie. God kan niet gemanipuleerd worden door onze gebeden. Ook belooft de Bijbel ons nergens een volledig hersteld milieu in het hier en nu. God zal rampen niet op een oppervlakkige manier afwenden, maar juist aanpakken bij de wortel. Mogelijk is het dus een groter gevaar dat we vergeten hoeveel verdriet God zelf heeft van Zijn aangetaste scheppingswerk.
• Als nieuwtestamentisch perspectief hierbij is Romeinen 8 van belang. Ook hier wordt gesproken over het zuchten van de gehele (!) schepping gezamenlijk (!), verbonden met het gebed. Een gebed dat de Geest zelf in ons bidt met onuitsprekelijke verzuchtingen. Het is verlangen naar bevrijding en verlossing en de vólle genezing van Gods schepping. De Geest spoort ons aan en neemt ons mee. Met hoop!
• Bij vraag a kan het schema als volgt ingevuld worden:

• Bij de vragen c en d wordt de link gelegd tussen het bijbelgedeelte en het thema. Deze vraag kan spannend zijn: uit de tekst wordt duidelijk dat mensen verantwoordelijkheid dragen in en met betrekking tot de schepping. Maar de tekst laat ook zien dat God daarin ook werkt (en Zijn oordeel daarin ook zichtbaar kan worden). Gebruik de handvatten (de spiegel enerzijds, maar ook de belofte van bijvoorbeeld vers 14 uit dit gedeelte, of Romeinen 8 anderzijds) die hierboven genoemd zijn om het gesprek met jongeren hierover vorm te geven.
• Dat bidden voor het klimaat (vraag e) niet vanzelfsprekend is zal onder andere te maken hebben met een stukje vorming. Wanneer je als kind wil bidden voor een zieke poes kan je dat al snel afgeleerd wordt, alsof het daar niet om zou gaan. Ook kunnen vragen en verwarring rond de problematiek tegenhouden om te bidden; wat moet je dan eigenlijk bidden? Goed om te benoemen dat dat geen belemmering hoeft te zijn, dat je juist ook die verwarring bij God mag brengen. Daarnaast kan deze avond een ‘oefening’ zijn om hier vorm aan te geven. Bijvoorbeeld in een kringgebed aan het eind van de avond, waarin ieder iets specifieks bedenkt m.b.t. het klimaat om voor te bidden (bijvoorbeeld iets uit een nieuwsbericht dat je hebt gelezen).
• Bekering is een zaak van het hart, je naar God toewenden. In dit geval tot Hem als Schepper en Verlosser ook van de niet-menselijke natuur. Wie God liefheeft, heeft ook Zijn schepping lief. Het kan zijn dat je met God leeft, maar dat dit altijd een blinde vlek was. Dan is een tweede bekering nodig. Het kan ook dat je bezig-zijn met het klimaat voor existentiële vragen zorgt en zo de plek wordt waar je God vindt. Waar bekering in het hart begint, heeft het ook een praktisch-concrete kant. Welke verkeerde gewoonte (ongezond voor jezelf en het milieu) moet je veranderen? In 2 Kronieken 7 gaat het uiteraard om een collectieve bekering (van heel het volk). Dat is in onze tijd ook nodig. Maar u kunt vraag f ook specifiek en persoonlijk aan elke jongere vragen. Wat als het gaat over jóuw verantwoordelijkheid, het stukje waar jij invloed op hebt? Bespreek dan ook de spanning die er is tussen collectief en individu. Vraag g wil de jongeren nog wat concreter in de spanning van gebed en bekering zetten.
• Bij vraag h kunnen de jongeren een belofte kiezen uit de tweede helft van het linkse rijtje bij vraag a of uit vers 15 en 16.

• Vraag a is een vervolg op de verkennende voorvraag. Ook bij deze vraag geldt: laat jongeren hierover met elkaar in gesprek gaan en naar elkaar luisteren, om zo erachter te komen hoe christenen hiermee aan de slag kunnen en zich hiertoe verhouden.
• Bij vraag b kan ook ieder voor zich eerst de test op www.mijnverborgenimpact.nl invullen. Hier krijg je te zien hoeveel aardes er nodig zouden zijn als iedereen zou leven zoals jij en welke gebieden van je leven de meeste impact hebben op het klimaat.

• Dave Bookless, theoloog bij de christelijke natuurorganisatie A Rocha, beschrijft in Het groene hart van het geloof verschillende houdingen die christenen aannemen ten opzichte van het klimaatvraagstuk. Er zijn er die het bezig-zijn hiermee zien als riskant, omdat zij de thematiek associëren met New Age en het aanbidden van de natuur (a). Er zijn ook christenen die zorgen voor de aarde irrelevant vinden, omdat het evangelie alleen zou gaan over het redden van zielen (b). Dit heeft onder andere te maken met de gedachte dat de wereld uiteindelijk verwoest zal worden, een gedachte die echter betrekkelijk modern is (opgekomen met de industriële revolutie). Anderen zien zorgen voor de planeet als een hobby voor sommige christenen (c). Tot slot is er de positie die zegt dat zorg voor de schepping fundamenteel hoort bij Gods bedoeling en dus integraal onderdeel hoort te zijn van het christen-zijn. Mogelijk herkent u (varianten op) deze houdingen ook in de groep.
• Bij nauwkeurige lezing blijkt dat de Bijbel heel veel zegt over Gods omgang met de aarde, wat we misschien vaak over het hoofd gezien hebben. Of wat we beperken tot het begin (Gen. 1 en 2). Echter, de hele Thora is gericht op een goede omgang met het land dat Israël gegeven is. De Psalmen staan bol van taal waarin de hele schepping meedoet in de lof aan God. De profeten stellen zonde en onrecht aan de kaak die ook ecologische gevolgen hebben én schilderen een toekomst waarin de hele schepping deelt in Gods vrede (bijv. Jes. 65:17-25).
• Bovendien: ook wanneer we naar Jezus kijken doet de hele schepping mee. Kolossenzen 1:16-20 noemt Hem de Bron van de schepping, de Onderhouder ervan en de Verlosser. Hij leerde mensen door hen te vragen naar de schepping te kijken (Mat. 6:25-34). Hij gebruikte details, patronen en ritmen uit de natuur in Zijn gelijkenissen. Hij beheerste de natuurkrachten. Zowel op Zijn dood als op Zijn opstanding reageerde de schepping met duisternis en aardbeving. Na Zijn verzoeking in de woestijn zat Hij te midden van de wilde dieren (Mark. 1:13). Dit kan niet anders betekenen of Hij is niet alleen diep vertrouwd met de hele geschapen werkelijkheid, maar is er ook op uit Gods harmonie te herstellen.
• Dat herstel gaat niet buiten ons om. En dat vraagt ecologische bekering, zo zegt paus Franciscus in de encycliek Laudato si’.[1] Daarmee doelt hij op een levensstijl die geen gehoor geeft aan de markt die ons tot zoveel mogelijk consumeren aanzet, maar een grondhouding van dankbaarheid en belangeloosheid, het bewustzijn dat ieder schepsel iets van God weerspiegelt, soberheid en nederigheid, een houding van aandacht en liefde voor alles wat er is, broederschap en zusterschap met onze medeschepselen. Hoe leger je hart is, hoe meer je het nodig hebt dingen te kopen, te bezitten en te consumeren, schrijft hij. Daarom is het nodig om schoonheid te leren zien, te genieten van kleine dingen, eenvoudigweg te bidden en te danken voor je eten, samen met anderen te zorgen voor de natuur in je omgeving.

• Psalm 8
• Psalm 148
• Aan U behoort, o Heer der Heren (OTH 170)
• Heer, machtig God, ik loof U (OTH 187)
• Vader, vol van vrees en schaamte (OTH 249)
• U schiep zon en maan en sterrenpracht (OTH 340)

• Als dit thema haakt bij de jongeren uit uw groep, zijn er mogelijkheden om hier meer aandacht aan te besteden:
  • Het is bijvoorbeeld mogelijk om een keer met de jongerengroep een documentaire of film te kijken en daarover met elkaar door te spreken. Denk hierbij aan:
    • ‘Genaaid’, over de schaduwkant van fast fashion;
    • ‘Gefileerd’, waar je voeding vandaag komt;
    • ‘Cowspiracy’, over de impact van de vee-industrie;
    • ‘A life on our planet', natuurfilm waarin klimaatverandering wordt uitgelegd;
    • ‘Chasing coral', over het koraalrif.
  • Een ander idee kan zijn om naar aanleiding van deze avond een buitenactiviteit te organiseren. Maak bijvoorbeeld een keer een wandeling bij jullie in de omgeving (dat kan in een natuurgebied zijn, maar dat hoeft niet) en let aandachtig op wat daar groeit en bloeit. A Rocha heeft voor verschillende seizoenen challenges die je opmerkzaam willen maken voor wat er in dat seizoen te ontdekken is in de natuur.[1] Je kunt ook apps gebruiken als BirdNet en PlantNet die je meer vertellen over wat je hoort/ziet. Lees voordat jullie aan de wandel gaan een scheppingspsalm (bijvoorbeeld Psalm 104).